Wisła

Wisła pod rządami Piastów

Początki Wisły sięgają przełomu XVI i XVII wieku. Jej tereny kolonizowano wzdłuż biegu rzeki, gdzie zakładano gospodarstwa rolne. Podstawowym zajęciem ludności było pozyskiwanie drewna oraz pasterstwo na sposób wałaski (wołoski).

Pierwsze wzmianki odnoszące się do Wisły to:

- dokument księcia cieszyńskiego Adama Wacława z 7.10.1615 r. dotyczący rozgraniczenia gruntów książęcych od dóbr Marcina Klocha,

- dokument najstarszej księgi gruntowej dóbr książąt cieszyńskich, w którym jest mowa o osadnikach na „wielkiej łące”, która stała się zalążkiem późniejszej wsi (okolice dzisiejszego dworca PKS i tzw. Piła).

Nazwa miejscowości w najstarszych dokumentach występuje w liczbie mnogiej „na Wislach” lub „Wisly”. Pierwsza forma była stosowana jeszcze na początku XX wieku, a nazwę kojarzono z dużym, rozległym terenem bez określonego centrum, a także z faktem, że rzeka Wisła ma odnogi. Najstarsi znani z nazwiska osadnicy to Jakub Ściskała i Tomek Cieślar.

W 1643 r. księżna Elżbieta Lukrecja poleciła wpisać nową wieś „na Wislach” do urbarza komory książęcej, który dokumentował powinności poddanych  wobec księcia z tytułu użytkowania ziemi będącej jeg własnością. Większość miszkańców Wisły wyznawała luteranizm a ok. 1620 wzniesiono we wsi kościół. W 1653 r. zmarła Elżbieta Lukrecja, ostatnia księżna cieszyńska z rodu Piastów, a jej ziemie przypadły Habsburgom.

Pod rządami Habsburgów i dynastii lotaryńskiej (1653- -1918)

Habsburgowie jako władcy Czech przejęli Księstwo Cieszyńskie w 1653 r. po śmierci Elżbiety Lukrecji, ostatniej księżnej z rodu Piastów.
Nadal głównym zajęciem mieszkańców Wisły była uprawa ziemi i pasterstwo,

W Wiśle występowało tzw. „spólnictwo” polegające na wspólnym posiadaniu gruntu przez braci, ale także osoby obce. Wynikało to z faktu, że ziemi uprawnej było bardzo mało, a obciążenia wobec władz zwierzchnich stale rosły. Wiosna Ludów (1848 – 1849) przyniosła znaczące zmiany w życiu nie tylko wiślan; zniesiono pańszczyznę, wprowadzono równość obywateli wobec prawa, dopuszczono do współdecydowania w wyborach do władz różnych szczebli, wprowadzono uwłaszczenie za odszkodowaniem (zmiany te utrwaliła Ustawa zasadnicza z 1867 r.).                                           W 1853 r. ukazał się patent cesarski Franciszka Józefa I, mocą którego Komora Cieszyńska odebrała góralom prawo do wypasu na pastwiskach kameralnych, co przyniosło negatywne konsekwencje dla mieszkańców wsi trudniących się sałasznictwem; gospodarka pasterska powoli zaczęła upadać.

W II poł. XVII w. Habsburgowie rekatolizowali kraju w myśl zasady jednolitości wyznaniowej. W 1654 r. odebrano protestantom na Śląsku Cieszyńskim wszystkie kościoły, jakie się w ich rękach jeszcze znajdowały. Kościółek w Wiśle oficjalnie przejęty został przez Kościół katolicki. Wiślanie nie mogli wyznawać swojej wiary, byli zmuszeni ponosić koszty funkcjonowania Kościoła, którego nie akceptowali; nabożeństwa odbywali potajemnie w górach np. na Bukowej, Równicy czy w pobliżu Malinowskiej Skały. Przełomem stał się Patent Tolerancyjny wydany w 1781 r. przez Józefa II, który pozwalał na nabożeństwa prywatne, budowę domów modlitwy (bez wieży i wejścia od strony drogi) i pozwalał budować szkoły. Wiślanie w 1782 r. stworzyli samodzielny zbór ewangelicki, wybudowali swoją świątynię, a rok później szkołę.

Zmiany w gospodarce, nieurodzaje, szerzące się zarazy i epidemie powodowały emigracje, początkowo na Słowację i Węgry. Wiślanie osiedlali się także np. w Serbii, gdzie do dzisiaj żyją ich potomkowie. Wiślanie, na przełomie XIX i XX, emigrowali także do Niemiec i Ameryki.

Szkolnictwo

W   1783 r., w Wiśle, powstała pierwsza szkoła- była to szkoła zboru ewangelickiego. Następne szkoły powstawały w poszczególnych dolinach: w 1871 w Malince, w 1874r. w Głębcach, w 1876 r. w Jaworniku i w 1878 w Czarnym.

W Wiśle notowało się niski procent analfabetów (2-3%) – był to efekt powstania sieci szkół i wysoki poziom czytelnictwa prasy oraz książek (cecha charakterystyczna dla społeczności ewangelickich); budziło to wielkie zdziwienie szczególnie wśród gości z zaboru rosyjskiego, gdzie analfabetyzm obejmował nawet 80% ludności.

W 1889 r. nauczyciele wiślańscy Jerzy Kubisz, Andrzej Cienciała i Józef Goszyk byli inicjatorami powołania Polskiego Kółka Pedagogicznego, które w 1896 r. przekształciło się w Polskie Towarzystwo Pedagogiczne,

Do wybitnych i najbardziej zasłużonych dla Wisły nauczycieli należy zaliczyć Jana Śniegonia, który założył w 1859 r. bibliotekę, w 1862 r. muzeum, a w 1874 r. pocztę.

Początki turystyki

W sierpniu 1810 r. książę pszczyński Ludwik Anhalt Coethen odbył wycieczkę na Baranią Górę w towarzystwie wiślańskiego pastora – Jana Rakowskiego oraz Szarca i Wałacha – przewodników (to pierwsze utrwalone nazwiska przewodników z Beskidu Śląskiego). Z wyprawy tej sporządzono szczegółowy opis Baraniej Góry i panoramy rozciągającej się z jej szczytu.

W 1834 r. Apoloniusz Tomkowicz zorganizował wyprawę do źródeł rzeki Wisły a w latach 40-tych XIX wieku Wisłę odwiedzili w celach poznawczych i turystycznych m. in.: Wincenty Pol, Jan Kanty – Łobarzewski, Ludwik Zejszner.

W latach 80-tych XIX w rozpoczęło się zainteresowanie turystyczne Wisłą. Zapoczątkowali je Bogumił Hoff i jego syn Bogdan oraz Julian Ochorowicz, który skutecznie rozpropagował walory klimatyczne Wisły. Przybywano więc tutaj głównie z Kongresówki. Bawił tu m.in.:   B. Prus (1900), W. Reymont (1901), M. Konopnicka (1902). W latach 1897-98 Fryderyk Habsburg wzniósł zameczek myśliwski na Przysłupiu na Baraniej Górze, a w 1907 r. rozpoczęto budowę Zameczku na Zadnim Groniu, w którym przebywali po kilka razy w roku arcyksiążę Fryderyk z zoną Izabelą; w 1915 r. Gościli oni w swojej posiadłości cesarza niemieckiego Wilhelma II z gen. Hindenburgiem oraz Karola I - cesarza Austro – Węgier z gen. Hötzendorfem. W 1908 r. uruchomiono zakład wodoleczniczy „Źródła Wisły”, a w 1911 r. Rząd Krajowy w Opawie uznał Wisłę za miejscowość letniskową

Wisła 1918- 1939

Wraz z zakończeniem I wojny światowej, Austro – Węgry uległy rozpadowi. Ważyły się losy Śląska Cieszyńskiego. „Wydział gminy Wisła oświadcza w imieniu obywateli swej gminy, iż Wisła jest polska i jako taka prosi o przyłączenie Śląska Cieszyńskiego do Polski” – brzmi uchwała z 7. marca 1919 r. skierowana do Komisji Koalicyjnej. W lipcu 1920 r. ostatecznie ustalono granicę państwową między Polską a Czechosłowacją. Decyzje w tej sprawie podjęła Rada Ambasadorów. Polska część Śląska Cieszyńskiego została włączona do nowopowstałego województwa śląskiego.

Okres II Rzeczypospolitej to okres rozwoju Wisły. Wojewoda śląski dr Michał Grażyński postanowił przekształcić góralską wieś w kurort. Buduje się drogi m.in. do Istebnej (serpentyny), doskonali nawierzchnię starych, buduje kolej z Ustronia do Głębiec (1927-1933) z dwoma potężnymi wiaduktami w Dziechcince i Łabajowie, rozwija się komunikacja. Opracowano i zrealizowano plan regulacyjny rzeki Wisły, prowadzono elektryfikację, wytyczono rynek i wzniesiono szereg gmachów modernistycznych i funkcjonalistycznych: Dom Zdrojowy z salą widowiskową i restauracją, budynek poczty, basen z budynkiem kawiarni oraz Dom Zborowy. Zagospodarowano zespół parkowy.

W styczniu 1931 r. przyjeżdża do Wisły, do rezydencji na Zadnim Groniu, Prezydent RP – Ignacy Mościcki i odtąd kilka razy w roku będzie gościł w Wiśle. Rezydencja powstała jako dar ludu śląskiego dla Prezydenta RP.

Rozwija się życie kulturalne. Nauczyciele organizują przede wszystkim życie muzyczne. W 1927 r. powstaje męski chór „Echo”, działa chór Związku Polskiej Młodzieży Ewangelickiej, a w 1935 r. powstaje grupa regionalna, która odnosi znakomity sukces na Święcie Gór w Zakopanem. Zespoły te powstają i działają dzięki zaangażowaniu m.in. Jerzego Drozda i Jana Sztwiertni. W 1937 r. w Wiśle odbywa się Święto Gór, podczas którego następuje prezentacja folkloru polskich górali.

Wieś odwiedzają: Maria Dąbrowska, Kazimiera Iłłakowiczówna, Jarosław Iwaszkiewicz, Paweł Hulka – Laskowski, Gustaw Morcinek, Władysław Orkan, Jan Sztaudynger oraz z pobliskich Górek Zofia Kossak. Na odpoczynek przyjeżdżają: Ludwik von Everth – senator RP, Zofia z Grabskich Kirkor – Kiedroniowa, Dorota Kłuszyńska – senator RP. Podczas trwania Wakacyjnych Kursów Instytutu Sztuki zjeżdżają do Wisły znakomici polscy artyści: pisarze, malarze, aktorzy. Odwiedza Wisłę Jan Kiepura.

Tu mają swoje wille: bp. Juliusz Bursche, prof. Józef Buzek – twórca GUS i senator RP, dr Stanisław Kopczyński – pionier nowoczesnej higieny szkolnej, Czesław Kossobudzki – działacz Polskiej Partii Socjalistycznej, ks. prof. Karol Michejda – pracownik naukowy Uniwersytetu Warszawskiego, Zbigniew Paderewski – lekarz, dyrektor Instytutu Higieny Dziecięcej w Warszawie, Roman Sochaczewski – działacz Narodowej Demokracji, Jerzy Warchałowski – teoretyk i krytyk sztuki. Z Wisłą wiążą się artyści malarze: Czesław Kuryatto i Paweł Steller.

Powstają obiekty sportowe: korty tenisowe, kręgielnia, skocznie narciarskie ( w 1928 r. na Baraniej Górze, 1931 r w Łabajowie i w 1933 r. w Malince).

Rozwija się baza hotelarska, buduje się hotele, pensjonaty, schroniska. Z inicjatywy Związku Właścicieli i Dzierżawców Will, Hoteli i Pensjonatów w 1936 r. powstaje szkoła hotelarska (aktualnie najstarsza tego typu szkoła hotelarska w Polsce).

Wisła 1939-  1945

Wisła została zajęta przez wojska niemieckie 2. września 1939. Tak jak cały Śląsk Cieszyński, została włączona do III Rzeszy. Pod okupacją pozostawała do końca kwietnia 1945 r., pierwszego maja tegoż roku została wyzwolona.                                                                                  Podczas wojny aresztowano i zesłano do obozów koncentracyjnych wielu znamienitych jej mieszkańców, głównie inteligencję. Wielu z nich zginęło, w tym m.in. Michał Cieślar – kierownik szkoły w centrum, Jerzy Niemiec – kierownik szkoły w Jaworniku, ks. Władysław Pawlas – prezes Związku Polskiej Młodzieży Ewangelickiej w województwie śląskim, Jan Sztwiertnia – nauczyciel i kompozytor.

Rozwój Wisły po 1945 r.

Prawa miejskie przyznano Wiśle w 1962 r.

Plan rozwoju wsi jako miejscowości uzdrowiskowo – wypoczynkowej został opracowany w 1955 r.; w 1956 r. rozpoczęto prace nad zagospodarowaniem terenów parkowych od mostu na Pile do Oazy, a w latach 60 – tych przystąpiono do budowy domów wczasowych na południowych stokach Jarzębatej, Partecznika i Bukowej.                                                                                                                         Rozwijała się komunikacja: w 1965 r. wybudowano drogę do Szczyrku przez Salmopol, w 1974 zelektryfikowano kolej; powstała sieć dróg prowadzących do najodleglejszych zakątków Wisły.                                                                                                                                           W 1945 r. reaktywowała swoją działalność szkoła hotelarska, powstaje liceum ogólnokształcące, funkcjonuje 5 szkół podstawowych i 2 filie - na Równym i Stożku; wieś o tylu szkołach to niewątpliwie ewenement, chluba wszystkich wiślan. Od 1966 r. działa Społeczne Ognisko Muzyczne, a w 1993 r. nastąpiło otwarcie Szkoły Muzycznej I stopnia. W 1961 r. oddano do użytku muszlę koncertową, w której trzy lata później (w 1964 r.) zainaugurowano Tydzień Kultury Beskidzkiej nawiązując tym samym do przedwojennego Święta Gór; w reaktywowaniu tego święta miał swój udział wiślanin Jerzy Drozd - twórca zespołu regionalnego, który przejął w 1950 r. Adam Niedoba. Dzięki staraniom Andrzeja Podżorskiego otwarto w 1964 r. Muzeum Beskidzkie. W 1992 r. zakończono prace przy enklawie starego budownictwa w Wiśle Centrum.

Pod koniec lat 60-tych podjęto bardzo istotne decyzje ze względu na rozwój miasta dotyczące budowy wodociągów, gazociągów, kanalizacji. W 1974 r. został oddany do użytku zbiornik retencyjny i wody pitnej w Czarnym. W latach 90-tych XX wieku rozbudowano i unowocześniono istniejącą oczyszczalnię ścieków; ze względu na ochronę środowiska naturalnego, tak istotnego dla miejscowości uzdrowiskowej, są nadal podejmowane inne inwestycje w tym zakresie. W 1975 r. powstał ośrodek sportowo – rekreacyjny w Jonidle. W tym samym czasie zaprowadzono w mieście nazwy ulic.

Dorobek mieszkańców Wisły był wielokrotnie wyróżniany np. w Ogólnopolskim Konkursie „Mistrz Gospodarności” w edycji 1978/1979 Wisła zajęła I miejsce; w edycji 1988/89 została wicemistrzem gospodarowania w województwie bielskim; w 2001 r. otrzymała tytuł „Złotej Miejscowości” Radia Katowice.

W 1997 r. Rada Miasta Wisły podjęła uchwałę w sprawie przywrócenia Zameczkowi pierwotnego charakteru rezydencji Prezydentów RP; w roku 2003 rozpoczęto prace remontowo – konserwatorskie, a 3. marca 2005 r. nastąpiło oficjalne przejęcie rezydencji przez Prezydenta RP Aleksandra Kwaśniewskiego.

28. października 2003 r. podpisano akt erekcyjny skoczni w Malince, swoje podpisy złożyli m.in. Prezydent RP Aleksander Kwaśniewski oraz Adam Małysz. W 2004 r. rozpoczęto budowę na miejscu starej skoczni, która istniała od 1933 r.

Na zaproszenie Prezydenta RP Aleksandra Kwaśniewskiego odwiedzili Wisłę: Prezydent Czech – Vaclav Klaus, Prezydent Słowacji – Ivan Gaszparovicz oraz Węgier – Lászlό Solyom. Spotkanie w ramach Grupy Wyszehradzkiej odbyło się 30. września 2005 r.